65-lecie Inspekcji Handlowej

65 lat minęło

Inspekcja Handlowa istnieje już 65 lat. Od samego początku celem istnienia tego urzędu była ochrona praw konsumentów. Powstanie, jeszcze wtedy Państwowej Inspekcji Handlowej, datuje się na dzień 21 września 1950r. Patrząc z perspektywy czasu i mając na uwadze ogrom bieżących zadań ówczesne zadania wydają się wąskie i prozaiczne. W tamtych okresie zapewne były jednak ważne i potrzebne. Inne były czasy, inna rzeczywistość. Kto dzisiaj pamięta o zwalczaniu spekulacji? Kto wie co to jest spekulacja, handel uspołeczniony? Niektórzy te hasła znają pewnie tylko z opowiadań.

Wróćmy zatem do początku. Jest rok 1950. Na mocy dekretu, który jest aktem prawnym o szybkiej ścieżce legislacyjnej, powstaje Państwowa Inspekcja Handlowa podlegająca Ministrowi Handlu Wewnętrznego, która współdziała z organami kontroli wewnętrznej i społecznej.

Choć do zadań ustawowych należą m.in. 

- inspekcja uspołecznionej i prywatnej sieci handlowej oraz żywienia,

- sprawdzanie prowadzenia książek zażaleń i sposoby ich załatwiania,

- badanie jakości artykułów będących przedmiotem wewnętrznego obrotu,  

- powoływanie rzeczoznawców w zakresie technologii artykułów stanowiących przedmiot wewnętrznego obrotu,

- sprawdzanie rzetelności miary i wagi w obrocie towarowym,

- kontrola przestrzegania obowiązujących cen i ustalonych marż zarobkowych,

dominuje jednak problematyka kontroli zaopatrzenia rynku w podstawowe artykuły, zwalczanie wspomnianej spekulacji, prawidłowość realizacji kartek żywnościowych.       

W 1958r. uchwalono ustawę o Państwowej Inspekcji Handlowej, uchylając tym samym wcześniej obowiązujący dekret i nadając Inspekcji nowe zadania, np. możliwość nieodpłatnego pobierania prób towarów, prowadzenie laboratoriów kontrolno-analitycznych w celu badania jakości produktów, wprowadzono uprawnienia dotyczące prowadzenia postępowań uproszczonych w celu ścigania przestępstw. Zgodnie z zapisami nowej ustawy organy Inspekcji mogły wytaczać lub popierać powództwo cywilne w postępowaniu karnym, jeśli wymagał tego interes społeczny.   Wprowadzona w 1969r. zmiana do ustawy o Państwowej Inspekcji Handlowej dodała do zakresu działania PIH m.in. kontrolowanie zakładów świadczących usługi dla ludności, w tym jakość i terminowość wykonywanych usług, sposób magazynowania i zabezpieczania przyjmowanych od zleceniodawców przedmiotów. Ważnym, nowym zapisem jest możliwość dokonywania zabezpieczenia towaru, którego jakość nie odpowiadała jakości deklarowanej, aby zapobiec wprowadzeniu go do obrotu.

Zadania IH zawsze dostosowane były do warunków gospodarczych.

W okresach kartkowych inspektorzy monitorują stan zaopatrzenia rynku, prawidłowość realizacji kartek żywnościowych i na paliwa. Lata stabilizacji pozwalają poświęcić więcej uwagi jakości towarów żywnościowych i nieżywnościowych, sprawdzane jest przestrzeganie Polskich Norm, norm branżowych i zakładowych. Kontroli podlega sektor usług bytowych (jakość i terminowość ich wykonania), procesy produkcyjne artykułów żywnościowych, np.: piekarnie, masarnie. W ramach kontroli w placówkach gastronomicznych inspektorzy dokonują zakupów kontrolnych w celu wykrycia ewentualnych oszustw, np. niedolewów wódki, zaniżonej gramatury potraw. PIH kontroluje hotele, rzetelność i jakość oferowanych tam usług.  Wraz z rozwojem polskiej motoryzacji powstają placówki z częściami samochodowymi, warsztaty naprawcze oraz stacje paliw. Jest to nowy obszar działania Państwowej Inspekcji Handlowej. Inspektorzy sprawdzają czy sprzedawcy nie ukrywają deficytowych części zamiennych, sprawdzają przy współudziale rzeczoznawców rzetelność usług w warsztatach blacharskich i mechaniki pojazdowej. Rozwijający się wolny rynek, rozwój handlu ulicznego, lokalnych bazarków, napływ towarów z Azji to kolejny powód do zmiany w funkcjonowaniu Inspekcji. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych powstają hipermarkety oferujące bardzo szeroką gamę produktów, które stają się kolejnymi obiektami do kontroli. Kontrole w tych placówkach prowadzone są do dzisiaj, a Inspekcja jest tam „gościem” dość często na co bez wątpienia mają wpływ informacje płynące od konsumentów. Kontrolowane są komisy i sklepy z tanią odzieżą zachodnią. Wszystko zgodnie ze zmieniającym się rynkiem. Inspekcja dba także o bezpieczeństwo najmłodszych konsumentów. Inspektorzy kontrolują biura turystyczne organizujące kolonie letnie i zimowe dla dzieci i młodzieży. Nie należy zapomnieć o kontrolach przestrzegania postanowień ustawy o badaniach i certyfikacji, które zapewniły znaczny przypływ pieniędzy do budżetu państwa.         

Ustawa o PIH zmieniana w niewielkim stopniu obowiązywała ponad 40 lat. Czasy się zmieniają, Polska przeszła transformację, a zagadnienia ochrony konsumentów i interesów ekonomicznych są nadal aktualne. Konieczne stało się uchwalenie nowej ustawy, dostosowanej do nowych realiów.

Dnia 15 grudnia 2000r. uchwalona została ustawa o Inspekcji Handlowej. Wprowadzono podległość Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Do zadań inspekcji należy m.in. kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców, kontrola produktów, podejmowanie mediacji, prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich. Ustawa ta ulega ciągłym zmianom. Dodawane są kolejne zadania, inne podlegają modyfikacjom. Modyfikacje zadań ustawowych spowodowane były m.in. akcesją Polski do Unii Europejskiej w maju 2004r. Wkroczyliśmy na wspólny rynek, nastąpił wolny przepływ towarów. Stanowiło to bez wątpienia wyzwanie dla Inspekcji Handlowej. Zmianie uległ model kontroli wyrobów, zaczęliśmy pracować na nowych przepisach, stanowiących implementację przepisów unijnych. Dzisiejsze działania IH ukierunkowane są bardziej na kontrolę produktów oraz podmiotów wprowadzających je na rynek (producenci, importerzy). Mimo, iż wydaje się, że Inspekcja kontroluje ten sam obszar rynku co przed laty, to jednak rodzajów towarów do kontroli przybywa. Przybywa także szczegółowych przepisów regulujących obrót tymi towarami. Obecnie Inspekcja pracuje na ponad 160 aktach prawnych. Stała głównym organem kontroli w  systemie nadzoru rynku, systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw, jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w obrocie detalicznym. Pełni również istotną rolę w kontroli obrotu innymi artykułami nieżywnościowymi, m.in. kosmetykami, wyrobami włókienniczymi, substancjami chemicznymi, produktami biobójczymi; podlega jej  niemal cały segment usług. Inspekcja obecna jest również na granicy, gdzie współpracując z organami celnymi, zapobiega wprowadzaniu na obszar Unii Europejskiej  produktów niebezpiecznych. Podkreślenia wymaga fakt, że w ramach samego tylko nadzoru rynku, pod bezpośrednim nadzorem Inspekcji Handlowej znajduje się kilkanaście różnych dyrektyw Unii Europejskiej (Inspekcja jest w tym obszarze wiodącym organem kontroli).

Ale działalność  Inspekcji handlowej to nie tylko kontrole. Równie ważną rolę pełnią mediacje i sądy konsumenckie, prowadzone z dużymi sukcesami ku zadowoleniu konsumentów. Świadczą o tym z pewnością ilość i różnorodność zgłaszanych spraw. Konsumenci chętnie korzystają z tych bezpłatnych instytucji, wiedząc że mogą liczyć na kompetentne i rzetelne podejście do tematu.

Na uwagę zasługuje również prowadzone przez Inspekcję poradnictwo konsumenckie, z którego wbrew nazwie korzystają nie tylko konsumenci, ale także przedsiębiorcy, licząc na wskazówki przy prowadzonej działalności. 

Mając w pamięci całą historię Inspekcji Handlowej oraz ogrom realizowanych zadań pozostaje mieć nadzieję, że jej osiągnięcia oraz zaangażowanie w sprawy konsumenckie będzie miało wpływ na kształt tego urzędu. Sprostaliśmy wyzwaniom związanym z wejściem do Unii Europejskiej i zapewne sprostamy każdym następnym.

Beata Manios - rzecznik w Inspekcji Handlowej w Szczecinie
Tel. 0-91 4230521